Заң мен тәртіп
Қоғамның тұрақтылығы мен дамуының басты кепілі – заң мен тәртіп. Әрбір мемлекет өз азаматтарының құқығын қорғау, әділеттілікті орнату және қоғамдық қатынастарды реттеу үшін заң жүйесін қалыптастырады. Ал бұл заңдардың орындалуын қамтамасыз ететін күш – тәртіп. «Заң бар жерде әділет бар» деген қанатты сөз тегін айтылмаған. Заң мен тәртіп – өркениетті қоғамның өзегі, елдің тыныштығы мен болашағының іргетасы.
Заң – мемлекеттің негізгі билік құралы, қоғам мүшелерінің мінез-құлқын, іс-әрекетін белгілі бір шекте ұстап, әділдік пен теңдікті қамтамасыз ететін жүйе. Ол адамдар арасындағы қарым-қатынасты реттеп, азаматтардың құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Заңның негізгі мақсаты – қоғамдағы тәртіпті сақтау, адам құқығын қорғау және әлеуметтік әділеттілікті орнату.
Қазіргі заманда заңның рөлі бұрынғыдан да арта түсті. Себебі бүгінгі қоғам күрделеніп, әлеуметтік, экономикалық, саяси қатынастар көбейді. Осы қатынастарды реттеудің бірден-бір жолы – заң жүйесінің мықты болуы. Мемлекет заң арқылы ғана әділдік орната алады. Егер заң әлсіз болса, қоғамда анархия, жемқорлық, әділетсіздік белең алады. Сондықтан заңның үстемдігі – мемлекеттің тұрақтылығының кепілі.
Заң мен тәртіп – бір-бірінен ажырамайтын егіз ұғым. Заң бар жерде тәртіп болуы тиіс, ал тәртіпсіз заңның құны жоқ. Егер азаматтар заңға бағынбаса, ол қоғамда тұрақтылық болмайды. Сол сияқты, заңдар әділ болмаса немесе олардың орындалуы қамтамасыз етілмесе, адамдардың сенімі жоғалады. Сенім жоғалған жерде тәртіп те бұзылады.
Мысалы, дамыған елдерде заң бәріне ортақ, ешкімге жеңілдік жасалмайды. Бұл — заң алдындағы теңдік қағидаты. Осындай теңдік қоғамда сенім мен әділдікті тудырады. Ал әділдік бар жерде тәртіп те орнығады. Демек, заңның әділдігі мен тәртіптің сақталуы – қоғамның тыныштығы мен өркендеуінің негізі.
Заң мен тәртіптің сақталуы көбіне халықтың құқықтық мәдениетіне байланысты. Құқықтық мәдениет – адамның заңды білуі, оны құрметтеуі және орындауы. Бұл мәдениет бала кезден, отбасынан, мектептен басталады. Әр азамат өз құқығын біліп қана қоймай, өзгенің де құқығын сыйлауы тиіс.
Мысалы, қоғамдық орындарда тәртіп сақтау, қоқыс тастамау, жол ережесін бұзбау – бәрі де құқықтық мәдениеттің көрінісі. Осындай қарапайым іс-әрекеттер арқылы қоғамда заңға деген құрмет қалыптасады.
Сонымен қатар, мемлекет заңдарды орындауды тек бақылаумен емес, түсіндіру, насихаттау арқылы да жүзеге асыруы керек. Құқықтық ағарту жұмыстары – азаматтардың заңға деген түсінігін арттырып, саналы тәртіп қалыптастырудың маңызды жолы.
Қазіргі таңда әлемде және Қазақстанда да заң мен тәртіп саласында шешімін қажет ететін көптеген мәселелер бар. Олардың қатарында жемқорлық, сыбайлас қатынастар, құқық бұзушылықтың өсуі, жастар арасындағы тәртіпсіздік сияқты проблемалар бар. Мұндай құбылыстар заңның әлсіреуіне және азаматтардың мемлекетке деген сенімінің төмендеуіне әкеледі.
Бұл мәселелерді шешу үшін ең алдымен құқық қорғау органдарының әділдігін қамтамасыз ету қажет. Заң алдында бәрі тең болуы тиіс. Сонымен қатар, цифрлық технологияларды енгізу арқылы ашықтықты арттыру – заңның бұзылуына жол бермейді. Мысалы, электрондық үкімет жүйесі, онлайн сот процестері, цифрлық полиция қызметтері – барлығы да заң мен тәртіпті нығайтудың заманауи жолдары.
Жастардың бойында құқықтық мәдениетті қалыптастыру да маңызды міндет. Мектептер мен жоғары оқу орындарында құқықтық сауаттылық сабақтарын күшейту, қоғамда заңға құрметпен қарау дәстүрін қалыптастыру – ұзақ мерзімді нәтиже береді. Өйткені бүгінгі жас – ертеңгі ел тізгінін ұстайтын азамат.
Қорытындылай келгенде, заң мен тәртіп – елдің тұрақтылығы мен өркендеуінің негізгі тірегі. Заң әділ болса және ол қатаң сақталса ғана қоғамда бейбітшілік пен әділдік орнайды. Тәртіп – адамның ішкі мәдениеті мен жауапкершілігінің көрінісі, ал заң – сол тәртіпті қамтамасыз ететін құрал.
Біз заңды тек қорқып емес, құрметпен орындауды үйренуіміз керек. Әр азамат өзінен бастап тәртіп сақтаса, қоғамда да тәртіп орнайды. Мемлекет те заңның орындалуын әділ әрі ашық түрде қамтамасыз етуге міндетті. Сонда ғана Қазақстан құқықтық мемлекет ретінде дамып, әлем алдындағы беделін арттыра алады.
«Заң мен тәртіп – елдің айнасы» деген сөздің мәні осында. Егер сол айна таза болса, қоғам да жарқын болашағына нық қадам басады.
